Nederland staat voor een grote vergroeningsopgave. Groen binnen en rondom de stad draagt bij aan gezondheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie en de leefkwaliteit van inwoners, maar het areaal openbaar groen is de laatste jaren juist gedaald. Tegelijkertijd is er tot 2030 een opgave om bijna een miljoen nieuwe woningen te realiseren binnen gezonde, natuurinclusieve stedelijke omgevingen. Voor veel gemeenten is echter de financieringslast voor vergroening te hoog. Dit rapport, als onderdeel van programma Groen In en Om de Stad (GIOS), biedt inzicht in de mogelijkheden voor mobilisatie van institutioneel kapitaal – van onder meer pensioenfondsen, verzekeraars en vermogensbeheerders – voor groen om de stad.
De studie onderzoekt hoe de doelstellingen en voorwaarden van institutionele financiers aansluiten bij verdienmodellen voor groene stadsranden.
Steeds meer financiële instellingen ontwikkelen beleid en doelstellingen op biodiversiteit en natuurherstel en zijn actief op zoek naar projecten met maatschappelijke impact – bij voorkeur in Nederland. Tegelijkertijd ervaren zij dat investeren in natuur complex is: projecten voldoen vaak niet aan gangbare eisen rond risico, rendement, looptijd en schaalgrootte.
Institutioneel kapitaal zoekt projecten om te financieren, niet om te bekostigen: er moet zo goed als altijd rendement worden gerealiseerd om projecten financierbaar te maken. Dit rendement kan uit verschillende bronnen ontstaan en kent naar verwachting ook andere hoogtes en risicoprofielen. Om de eisen en wensen vanuit de financiers te matchen met het aanbod uit het gebied zijn verdienmodellen voor groen om de stad onderzocht: de manier waarop (projecten binnen) ontwikkelingen inkomsten genereren waarmee aflossing, rente en/of dividend betaald kan worden.
Verdienmodellen voor groen om de stad
- Directe economische activiteit
Economische activiteit die gelieerd is aan de natuur of gebruik maakt van de natuur of natuurlijke bronnen – zoals landbouw of recreatie. - Bijdragen van potentiële baathouders verzilveren
Verwaarding van (niet-exclusieve, niet-consumptieve) baten en kostenbesparingen die ontstaan door het realiseren van natuur. - Vermarkten van diensten aan derden
Diensten die door de realisatie van natuur mogelijk worden gemaakt en kunnen worden verkocht (en daarmee vaak exclusief zijn).
Praktijkcasus Kromme Rijn Linie Landschap
Het onderzoek zoomt in op het Kromme Rijn Linie Landschap om vanuit een praktijkcasus te reflecteren op de behoefte en mogelijkheden om institutioneel kapitaal aan te trekken. In het Kromme Rijn Linie Landschap lijkt een combinatie van natuurinclusieve landbouw met vermarkten van diensten aan derden de meest voor de hand liggende combinatie van verdienmodellen. Betaalbaarheid van grond is een grote uitdaging voor natuurinclusieve landbouw. Als match tussen de vraag vanuit het landschap en aanbod vanuit de financiële instellingen wordt de grondbank als instrument verkend.
In het Kromme Rijn Linie Landschap lijkt een combinatie van natuurinclusieve landbouw met vermarkten van diensten aan derden de meest voor de hand liggende combinatie van verdienmodellen. De betaalbaarheid van grond vormt een grote uitdaging voor natuurinclusieve landbouw. Een grondbank kan een interessant instrument vormen om institutionele financiering aan te wenden. Een grondbank verwerft gronden en geeft deze vervolgens weer uit en kan daarbij eisen stellen op het vlak van natuurinclusieve inrichting en beheer en landschappelijke inpassing. De grondbank kan om verschillende redenen een interessant instrument zijn, onder meer omdat grond een aantrekkelijke asset class is voor institutionele financiers. Daarnaast kan een grondbank boeren langjarige zekerheid over betaalbare grond bieden en daarmee extensivering mogelijk maken. In het rapport lichten we nog een aantal aanvullende redenen uit. Met de juiste onderliggende principes kan een grondbank functioneren als een investeringsvehikel dat landbouwgronden aankoopt en vervolgens verpacht tegen gunstige voorwaarden aan natuurinclusieve boeren.
Met de juiste onderliggende principes kan een grondbank fungeren als een investeringsvehikel dat landbouwgronden aankoopt en vervolgens natuurinclusief verpacht tegen gunstige voorwaarden. Door zo’n grondbank alleen ‘op uitnodiging’ te organiseren, een grondtafel in te richten die lokaal eigenaarschap borgt, natuurinclusieve voorwaarden te stellen aan het pachten van grond en gecoördineerde uitgifte (evt. in combinatie met herverkaveling), combineert het een stabiel rendement en een laag risicoprofiel (grond als onderpand) met maatschappelijke impact op biodiversiteit, waterkwaliteit en landschap.
De grondbank kan op verschillende manieren worden vormgegeven. In het onderzoek werken we een variant van de grondbank verder uit – waarvan we hieronder de vereenvoudigde weergave tonen.
Hefboompunten
Het rendement uit pachtinkomsten is naar verwachting niet voldoende om het benodigde rendement op investeringen te behalen. Daarom zijn publieke risicodragende inleg, aanvullende publieke bijdragen of betalingen voor ecosysteemdiensten nodig om de business case voldoende aantrekkelijk te maken voor institutionele financiers. Het onderzoek identificeert verschillende hefboompunten om de financieringsvoorwaarden en de financieringskenmerken beter te laten aansluiten:
- Rendement verhogen via stapeling van inkomsten (recreatie, ecosysteemdiensten, subsidies, betalingen voor maatschappelijke diensten).
- Risico’s verlagen door cofinanciering, garanties of achtergestelde leningen van overheden.
- Langere looptijden en flexibelere aflossingsvoorwaarden bij banken en fondsen.
- Wetgeving en kaders vanuit het Rijk voor markten voor ecosysteemdiensten (zoals CO2- of nature credits) of het organiseren van een doorsluis vanuit woningbouw, bijvoorbeeld via een forfaitair bedrag of een Biodiversity Net Gain-achtig instrument.
Concluderend kan institutioneel kapitaal een belangrijke rol spelen in de vergroening van Nederland, mits er investeerbare projecten met een solide verdienmodel worden ontwikkeld. Overheden kunnen deze beweging versnellen door risicodragend te participeren, kaders te bieden voor betalingen voor ecosysteemdiensten en door te investeren in de ontwikkeling van een pipeline aan projecten. De vergroeningsopgave vraagt om een publiek- private samenwerking waarin maatschappelijke waarde hand in hand gaat met financieel rendement.
Wilt u meer weten over dit onderzoek of heeft u nog vragen? Neem dan contact op met iris@natuurverdubbelaars.nl.